Het gaat verrassend goed met stenen winkels, ondanks ontwrichtend kabinetsbeleid

Amersfoort, Langestraat, eigen foto, april 2024

Het gaat verrassend goed met stenen winkels, ondanks ontwrichtend kabinetsbeleid

In grote lijnen gaat het goed met de stenen winkels. Zij doen het in ieder geval beter dan de webwinkels als je kijkt naar de omzet die gegeneerd wordt én naar de sterk dalende retailleegstand. Uiteraard zijn er echter wel bedreigingen die afkomen op de retail. Veel van deze zijn te wijten aan overheidsbeleid. Maar daar waar er bedreigingen zijn, zijn er ook kansen en oplossingen. Retailspecialist en -publicist Hans van neemt deze met u door in dit blog.

Omzet stenen winkels in de lift, omzet e-commerce daalt

De omzet van de stenen winkels is in 2021 en 2022 fors gestegen. Juist ook ten opzichte van 2019, toen we nog nooit van coronamaatregelen hadden gehoord. Natuurlijk speelt inflatie een rol, maar het aantal verkochte producten is óók sterk gestegen ten opzichte van 2019. In 2023 zat de omzet nog verder in de lift, al lag dat wél voor een deel aan inflatie. Desondanks doen stenen winkels het veel beter dan webwinkels. De omzet van e-commerce daalt. Zowel relatief (qua marktaandeel) als in absolute getallen. Want ook het aantal producten dat wordt aangeschaft op het internet daalt sterk.

De gemiddelde retailleegstand in Nederland is helemaal niet zo hoog

De gevolgen zijn velerlei. De retailleegstand bevindt zich op  het laagste niveau in vijftien jaar, namelijk zo’n 5,5%. Daarbij is de totale voorraad van het aantal beschikbare vierkante meters aan retail al zo’n jaar of tien hetzelfde. Waardoor je kunt concluderen dat het transformeren van winkelruimte naar woningen geen grote rol speelt. Dat wat er verdwijnt aan vierkante meters retail, komt er op andere plekken weer bij. En ook zonder deze veelgeroemde transformatie daalde de leegstand, op autonome wijze, flink. En dat terwijl het aantal ‘gevulde’ retailmeters hoger is dan ooit. Nog nooit waren er zoveel retailmeters in gebruik als nu.

De rek is eruit bij de e-commerce

Logisch, want zo’n 90% van alle aankopen vindt plaats in stenen winkels. 10% betreft online aankopen. Ongeveer een gelijk percentage als in 2019. Tijdens de coronabeleidsjaren steeg dit percentage naar zo’n 15%, om nu weer terug te zijn op het oude niveau. De rek is eruit bij de e-commerce.

Onheilspredikers krijgen telkenmale ongelijk

Al elf jaar proberen mede-auteurs en ikzelf het vigerende negativisme omtrent de stenen retail te bestrijden. Onder ander door de introductie van de term ‘stenen winkel’, wat inmiddels de gangbare term is. En dat negativisme bestrijden wij met succes. Onheilspredikers voorspellen namelijk al sinds 2011 kommer en kwel. Webshops zouden de stenen winkels gaan vervangen. Binnensteden zouden leegstromen. Net als complete winkelcentra. Kreten als ‘place to be’ in plaats van ‘place to buy’ kwamen in zwang. Of: ‘attractie in plaats van transactie’. Winkels zouden meer en meer een showroom worden en niet meer een plek waar een transactie plaatsvindt. Omdat we alles toch ‘online’ gingen doen. Ook zouden de binnensteden autovrij of autoluw moeten worden. Want ja, we zouden er toch niet meer naartoe gaan om spulletjes te kopen?

Autoluwe binnensteden betreft rampzalig beleid

Niet is minder waar. Want parkeren en winkelomzet zijn immers stringent aan elkaar verbonden. En zonder omzet in die ‘place to buy’ ís er geen ‘place to be’. Er dienen immers veel transacties in (bijvoorbeeld) de binnenstad plaats te vinden, want anders is de ‘attractie’ ook niet levensvatbaar. Stenen winkels, in een innige symbiose met goede horeca en leuke evenementen, zullen daarom nooit uit het straatbeeld verdwijnen. Na drie jaar van vervelende ‘maatregelen’ blijkt dat meer dan ooit. Zoals trouwens ook door, onder andere, ondergetekende voorspeld in mei (!) 2020, in weerwil van velen (zoals de Retailagenda, het Ruimtelijk Planbureau en veel retailonderzoeksbureaus) die voorspelden dat het eind van de retail weer eens nabij was vanwege de coronamaatregelen.

Je kunt de menselijke geest niet in een dwangbuis van ‘maatregelen’ stoppen

De meeste consumenten willen zich vrijelijk bewegen door de winkelstraat. Alleen échte winkelhaters vinden online shoppen een verademing. De meeste mensen zien ‘fysiek’ winkelen echter als een heerlijk dagje uit. Tevens hebben webwinkels, en dat geldt eigenlijk ook voor de gehele platformeconomie, bijzonder veel moeite om überhaupt winstgevend te kunnen zijn. Dat geldt zelfs voor de afgelopen jaren, toen in verband met de coronamaatregelen het ‘tij’ voor webwinkels mee zat.

Webwinkels vrijwel nooit een duurzame winst

De rekensom is heel simpel. Een kledingretailer betaalt doorgaans niet meer dan 10% van de omzet aan huur. En een supermarktretailer vaak niet meer dan 3 à 4%. Dát is hetgeen wat aan kosten bespaard kan worden door de webwinkel. Maar de kosten aan verzending en retourzendingen zijn gigantisch. En zijn vaak veel groter. Het kan heel vaak niet uit. Terwijl een stenen winkel meestal wél uit kan. Natuurlijk, de combinatie met internet is prima. Internet is een nuttig distributiekanaal. Maar het is vaak geen winstmaker op zichzelf.

Uiteraard zijn er bedreigingen voor stenen winkels als gevolg van ontwrichtend kabinetsbeleid

Zeker, stenen winkels winnen niet vanzelf. En er zijn op dit moment veel bedreigingen die op de stenen retail afkomen, zoals terugbetaling coronaschulden, terugbetaling financieringen bij banken, hogere energiekosten, hogere energiebelasting (de overheid stapelt belasting op belasting), hoger minimumloon, hoge inkoopkosten en allerlei wetgeving die de e-commerce bevordert en de stenen retail benadeelt. De marge staat onder druk. ‘Winnen’ is geen vanzelfsprekendheid. En juist in de binnensteden heeft met name de ‘niet-dagelijkse retail’ (kleding, schoeisel, et cetera) het nog steeds moeilijk doordat veel gemeenten inzetten op een autoluwe binnenstad, waarbij zelfs foutief doorgerekende onderzoeken als onderbouwing hiervoor gebruikt worden. Heel kwalijk. Want naast de 'place to buy', zal ook de 'place to be' onder druk komen te staan en een gemankeerde binnenstad is het gevolg. De binnenstad is geen museum, maar een vitale plek waar geconsumeerd moet worden.

En hoe wordt de stenen winkel wél een winnaar?

Uiteraard, winst maken in de stenen winkel gaat ook niet vanzelf. Daar moet je je stinkende best voor doen. ‘Hou van je klant. Vertel het aan je klant. Zoek verbinding met die klant. En luister naar die klant’. Die consument zal je hiervoor rijkelijk belonen en komt de volgende keer bij je terug. Retail is helemaal niet zo moeilijk. Zolang je jouw klant maar verwent en in de watten legt.

Rijnstraat

In Wynia’s Week stond onlangs een artikel over de zogenaamde teloorgang van de Rijnstraat in Amsterdam. Natuurlijk, elke zelfstandige winkelier, elke mkb ér die ermee ophoudt is niet alleen een persoonlijk drama, maar ook een verarming van de diversiteit in de winkelstraat. Al kun je het drama ook onnodig aandikken. De leegstand in deze straat is gering en de Rijnstraat kent nog steeds een divers en dynamisch aanbod van ketens én zelfstandigen, met de wedergeboorte van de ‘Rijnbar’ als hippe kroeg als mooi voorbeeld.

Wanhoop niet

Nee, want in grote lijnen gaat het goed met de stenen retail. In ieder geval veel beter dan met de e-commerce. En natuurlijk. Het aantal faillissementen stijgt. Maar dat is nog steeds in beperkte mate en vergeleken met de pre-coronajaren zijn er minder faillissementen te melden.

En verder, bedrijfsopvolging – een van de oorzaken van leegstand - is bij zelfstandige retailers zeker een probleem. Maar er zullen altijd weer nieuwe ondernemers opstaan. Zeker als de overheid zich niet meer als een tegenstander van mkb’ers gaat opstellen (zoals tijdens de kabinetten Rutte 3 en 4), maar juist weer als een medestander.

En wat moet(en) de overheid (en de banken) doen om de retail levend te houden?

In hoofdstuk 30 van ‘Retail is Mensenwerk’ heb ik hier al over geschreven. In het kort dus hier mijn plan om onnodige faillissementen te voorkomen:

• Uitstel van betaling coronaschulden. Het is niet de schuld van de mkb’ers/retailers/horeca-uitbaters/evenementbedrijven dat hun sectoren dicht moesten, maar de overheid verordonneerde dat wel. De steunmaatregelen (NOW, TVL) waren een druppel op de gloeiende plaat, waren bij lange na niet genoeg en vergoedden slechts een klein deel van de loonkosten en vaste lasten. De ondernemers bouwden dus schulden op, terwijl zijzelf maandenlang of zelfs jarenlang geen persoonlijk inkomen meer hadden.
• Ook de belastingdienst en de banken dienen coulance te betrachten over terugbetaling. Organiseer regelingen dat als er weer winst wordt gemaakt (en als er sprake is van een financiële reserve), dat pas dan een aanvang wordt gemaakt met eventuele terugbetalingen.

En verder pleit ik voor het volgende:

• Een gelijk speelveld voor e-commerce én stenen winkels. Webshops, in combinatie met thuisbezorging, brengen veel ellende met zich mee. Zoals vervuiling en verstopping van de stad door de bestelbusjes, verbranden van retour gezonden kleding, weinig respect voor de arbeidsrechten van werknemers, bezorgschaamte, gevaarlijke verkeerssituaties, gigantische vervuiling door de verpakkingsmaterialen, et cetera. Echter, e-commerce wordt juist bevoordeeld  terwijl fysieke winkeliers zelfs verplicht geld in rekening moeten brengen voor een simpel tasje. En OOK omdat zij bijvoorbeeld precariobelasting dienen te betalen. Want de Bol.coms van deze wereld profiteren alleen maar van de infrastructuur die door de burger (via parkeertarieven) en door de winkelier (precariobelasting) in feite is betaald. Kortom, ik pleit voor meer belastingvoordelen voor stenen winkels. Het verlagen van VPB, loonbelasting en dividendbelastingen zijn wat mij betreft dé mogelijkheden om de retail verder vlot te trekken.
• Méér parkeerruimte, niet minder en een goede autobereikbaaraheid. Autobezoekers besteden verreweg het meest en veel binnensteden bemoeilijken autobereikbaarheid en parkeren.

Retail is mensenwerk

Uiteindelijk overleeft de stenen retail als sector. Mensen vinden het namelijk leuk om naar een leuke plek te gaan. En daar ter plekke te consumeren. Of dat nu een hapje is, een drankje of dat mensen producten aanschaffen, het maakt niet uit. Kopen doen mensen het liefst dus juist op die leuke plek. Samen met andere mensen. De toekomst voor de stenen winkels is dan ook een voorspoedige. Al is het alleen maar omdat consumeren het favoriete tijdverblijf is van velen. De ontmoetingsfunctie is inherent aan menselijk gedrag. Goede winkels op goede plekken zullen daarom altijd blijven bestaan.

_________

*)         Hans van Tellingen is directeur van winkelgedragsonderzoeker Strabo bv, is sociaal geograaf en auteur van onder andere de boeken ‘Retail is Mensenwerk’ en ‘Waarom Stenen Winkels. www.hansvantellingen.nl.

**)       Dit artikel is eerder verschenen bij Wynia’s Week d.d. 10 april 2024.